Ahşap Oyma Teknolojisi

Ahşap teknolojisi, ahşap oyma ve ahşabın işlenmesi ile ilgili tüm teknik ve bilgileri içeren faaliyetler bütünüdür. Bu faaliyetler, ağacın uygun zamanda kesilmesinden, doğru kurutulmasından başlayarak korunmasından biçilmesi, oyulması, zımparalanması ve cilalamasına kadar teknikleri içermektedir. Ağacın kesimi, aslında her mevsimde yapılabilir. Önemli olan ağacın rutubetten, leke oluşmasından, mantarlardan ve kurtçuklardan korunmasıdır. Bu amaçla kesiminden sonra tomruğun çinko klorür veya göz taşı gibi koruyucu maddelerle ilaçlanmasıdır. Kurutma, değişken hava etkenlerinden korumak amacıyla yapılır. Suni kurutma, ilaçlama havuzlarında reçinesi alınarak ve fırınlama ile yapılır. Bu keresteler bir havalandırma ve nemlendirme sistemi aracılığı ile dışarıda kullanılacaklar için % 15-20 arasında, içeride kullanılacaklar için ise % 8-13 arasında yeterli bir nem oranına eriĢmek üzere kurutulmalıdırlar. Kurutma işleri açık havada veya kurutma fırınlarında yapılır.

Ahşap Oyma (İşlemenin) Teknik Analizi

Ağaç ve ahşap oyma (işleme) sanatı, geliştirilmiş aletler yardımıyla ağacı, tahtayı işleyip biçimlendirme ve parlatma işidir. Malzemesi doğada kolay bulunup kolay işlenebildiğinden, bu sanatın, en eski sanatlardan biri olduğu bilinir. Bu işçilikte en çok reçineli ağaçlar (köknar, ladin, yalı çamı, sarıçam, melez ve sedir), yapraklı ağaçlar (meşe, kayın, ceviz ve kavak) ve egzotik ağaçlar (iriko, tek, maun ve pelesenk) kullanılır.

Ahşap oyma işlerinde kakma, kesme, oyma ve düzlemelerde çekiç (tokmak, keser) testere, ahşap oyma kalemleri, rende, törpü vb. el aletleri kullanılır. Piyasada değişik boyda ve şekilde teknik takımlar bulunmaktadır. Örneğin düz kalemlerin yanı sıra derin ahşap oymalarda kullanılan barok tür kalemler de mevcuttur. El araçları ile gereçler üzerinde öz işlemler gerçekleştirilir.

Temrinlik ağaç türleri:

• İğne yapraklı ağaçlar; kara, sarı, kızıl, fıstık çamı, sedir, ladin, köknar, ardıç, servi ve porsuk gibi ağaçlardır.
• Geniş yapraklı yerli ağaçlar; meşe, kırmızı gürgen (kayın), dişbudak, karaağaç, ıhlamur, akça ağaç, huş, kızılağaç, ceviz, çınar, kestane, akgürgen, kaynak, şimşir, kavak, kiraz, erik, elma, armut, okaliptüs, günlük, zeytin, akasya, limondur.
• Yumuşak kereste veren yabancı ağaçlar; virjinya ardıcı, tsuga (hemtock)dır.
• Sert kereste veren yabancı ağaçlar; maun (mahun), kayra (hickory), tik, abanoz, pelesenk, satenler, güllerdir.
• Karaçam diğerlerine göre daha ağırdır, lifleri kolay ayrılır, çivi-vida tutuşu iyidir, yapı kerestesi olarak en çok karaçam kullanılır.
• Sarıçam kırmızımsı kahve renklidir, bariz yıllık halkaları görünür, çivi-vida, yapışması orta derecedir, yapı kerestesi, ambalaj, kutu- sepet yapımında kullanılır.
• Kızılçam hafif ve yumuşaktır, direnci ortadır, çivi, vida ve boya-cilalamaya iyidir.
• Yapı kerestesi, mobilyacılıkta kullanılır.

Ahşap, çeşitli gereçler, makine ve takımlardan yararlanılarak işlenir bir malzemedir.

Ahşap Oyma Tekniği

Tasarım ve heykel işlerinde temelde klasik kesme, birleştirme, oyma, zımparalama ve boyama Ahşap oyma teknikleri kullanılmaktadır. Bu işlerde yeni araç gereç ve teknolojik ürün ya da yöntemler de kullanılmaktadır. Yeni teknoloji ürünleri çağdaş form anlayışını ve estetiğini etkilemektedirler.

Ahşap oymacılık işlerinde ölçme aletleri işkenceler, pantograflar, değişik profilde oyma kalemleri, Ahşap tokmaklar, törpü ve zımpara gibi araçlar kullanılmaktadır. Teknik açıdan kaliteli malzemeden yapılan, iyi bilenmiş, bakımlı oyma kalemleri kullanılır. Bu araçların kullanma becerisi, teknik özeliklerine ve yaptıkları işlemlerine bağlıdır. Çalışmanın büyüklüğü ve Ahşabın sertliğine göre kalemlerin büyüklüğü ve kesme açılı araçlar kullanılmaktadır.

Ahşap İşlemleri

• Biçme ve kesme, tasarlanan biçimin ana hatlarına, ölçülerine ve parçalarına göre yapılan işlemleri içerir.
• Delme, birleştirme işlerinde, vidalama, kavelalama amacıyla sütunlu ve el matkabıyla delik açma işine denilir.
• Ahşap oyma, değişik oyma kalemleriyle biçimin genel formunun ve detaylarının şekillendirme sürecidir.
• Tornalama, ağaç torna ile silindrik ve yuvarlak parçaları şekillendirme işlemidir.
• Rendeleme, bir parçanın düzlenmesini sağlayan işlemdir.
• Törpüleme, zımparalamadan önce törpü ve elle yapılan etkili, yüzeysel işlemdir. Bu işlem çok iri zımpara ile de yapılır.
• Zımparalama, yüzeyi pürüzsüz hale getiren ve formun plastikiyetini tamamlayan işlemdir.
• Macunlama, çalışma yüzeyi üzerinde oluşan çatlak ve negatif çizikleri kapatmak için sürülen ve kuruduktan sonra zımparalanıp yüzeyi pürüzsüz hale getirmek amacıyla yapılan işlemlerdir.
• Parlatma, benzin veya terebentinde açarak balmumu olarak kullanılır. Çalışmaya fırça ile doku istikametinde sürülür. Bu işlemden sonra bez parçası veya kısa kıllı fırça ile parlatılır. Bu tür işler piyasada bulunan malzemeler ile de yapılır.
• Cilalama (vernikleme), son aşama olarak yapıtı koruma ve doğal deseni destekleme amacıyla yapılır. Suda, ispirtoda ve terebentinde açılan türleri mevcuttur. Amaca uygun cila gibi taylak, sentetik, selülozik, mat ve parlak vernikler kullanılır.
• Ara selülozik vernik, ahşabı ve ahşap oymayı derinliğinde dış etkenlerden koruma amaçlı kullanılır. Dış vernik, boyama ve patina iş ve işlemleri için hazırlık niteliği taşımaktadır.
• Astar boya, dış boyayı ahşaba daha iyi tutundurmak amacıyla geliştirilmiş bir boya türüdür.
• Dış boya, son katta koruma ve estetik görünüm vermek için yapılan akrilik ve yağlı boyama şeklidir.

Ahşap Oyma

Ahşap oyma tekniği, ağacın doku ve mukavemet özelliklerine göre işlenmesi, belirli işlem sırasının takibi ve aletlerin kullanımıdır. Teknik açıdan ağacın mukavemeti ve dokusal yapısı önemlidir. Mukavemet ve doku, işlemleri ve aletleri belirlerler. Örneğin malzemenin sertliğine göre oyma kalemlerinin ağız açıları değişir. Sert malzemelerde geniş ağız açılı kalemler, yumuşaklarda ise dar açılı olanlar kullanılmaktadır.

Atölye, Ahşap işleme ve oymacılık işlerinde çok önemli bir unsurdur. Bir oyma atölyesinde marangoz tezgâhı, oyma sehpaları, malzeme ve alet dolapları, makine ve teçhizattan oluşur. Atölye düzeni yapılan işlemlere göre ayarlanır. Atölyede aydınlatma ve ışık yapılan işlerin özelliklerine göre ayarlanır. Atölyenin havalandırması ve ısı ayarı bir atölye ortamının sağlıklı ve işleyişli olmasını sağlar.

Ahşap Oyma Gereçleri Kullanma Prensipleri

Geleneksel veya çağdaş sanatta ahşap oymacılık, genelinde kendine özgü (orijinal) tekniğe, estetik etkiye ve değere sahiptir. Bu nitelikleriyle ahşap, doğal ve suni çeşitliliği ile sanatta ve tasarımda tercih edilen bir malzemedir. Doğada var olması, işlevsel yönleri ve fiziki özellikleri ahşabı değerli malzeme konumuna getirir. Estetik açıdan renk, doku gibi plastik özelliklere sahip ahşap, özgün plastiklerde ve fonksiyonel tasarımlarda da yaygın kullanım imkânı sağlar. Ceviz, ıhlamur, kiraz, gürgen ve çam gibi ağaç türlerinin doğal yapıları, renkleri sanatsal düşüncenin plastik dilidir.

Araç ve gereçlerin bakımı

Kullanılan ahşap oyma kalemlerinin periyodik olarak bilenmesi gerekir. Nemden ve paslanmalara karşı ahşap oyma kalemlerin yağlanması ve kılıflarında korunması önemlidir.

Kaynakça

• ARSEVEN Celal Esad, Sanat Ansiklopedisi, MEB, İstanbul, 1993.
• BÜYÜK LAROUSSE, Sözlük ve Ansiklopedisi, Milliyet Yayıncılık, 1995.
• ÖZER Semra, Anadolu’nun Selçuklu Çehresi, Akbank, Kültür Sanat, 1994.
• SÖZEN Metin, Uğur Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1992.
• Türkçe Sözlük, TDK, İstanbul, 1992.